© LOGGIA P.C., 2022
ISBN 978-618-86331-2-4
«Ξέρεις πολύ καλά […] πως η ψυχή μου βρίσκεται σταματημένη στο μοιραίο αυτό σταυροδρόμι, αναποφάσιστη ν’ ακολουθήση το δρόμο που θα με φέρει στη δόξα ή στον Όλεθρο. Σου ’γραψα, μέχρι ανιαρότητας, τόσες φορές την απελπιστική κατάσταση της οικογένειάς μου. Να κατεβώ από τώρα στην Ελλάδα και να εξασκήσω στο νεκροταφείο αυτό επάγγελμα μουσικού, βέβαιη η επιτυχία μου. Μα χάνω την σειρά της μελέτης μου και μου ’ναι τόσο ενοχλητικό, τόσο ανυπόφορο, γελοίο σε διαβεβαιώ, να υπογράψω έτσι από τώρα με τα 21 μου χρόνια την σε θάνατο πνευματική και μουσική μου καταδίκη. Aν εξακολουθήσω τις σπουδές μου πρέπει να βγάλω μια για πάντα την ιδέα του γυρισμού μου στην Αθήνα […]. Και οι δικοί μου; Θα χάνουνται με τον καιρό σέρνοντας στο χαμό τους την ηρεμία της συνείδησής μου […]. Και βέβαια θ’ ακολουθήσω τον δεύτερο δρόμο κι ας μην έχω τίποτα εξασφαλισμένο. Είναι άλλωστε τόσο όμορφο και ιδανικό να πεθαίνει κανένας υπερασπίζοντας τον “Ισπανικό πύργο” των παιδικών του ονείρων».
Επιστολή στη Νέλλη Ασκητοπούλου, 06/07/1925
Ηλίας Μαγκλίνης,
«Μα τι καλό κορίτσι που είσαι!» έγραψε ο Νίκος στη Νέλλη, “Η Καθημερινή”, 10.09.2023
Οι επιστολές αυτές εκδόθηκαν πέρυσι,
σε έναν πολύ φροντισμένο, καλαίσθητο κόκκινο τόμο (με ωραίο φωτογραφικό υλικό) από τις εκδόσεις Loggia,
με τον τίτλο "Νεανικές επιστολές", σε εξαιρετική επιμέλεια του μουσικολόγου και δικηγόρου Κωστή Δεμερτζή,
συστηματικού ερευνητή του έργου και της ζωής του Σκαλκώτα, ο οποίος υπογράφει και τα άκρως κατατοπιστικά επίμετρα
(δοκίμια στην ουσία) του τόμου.
Το μεγαλύτερο μέρος της αλληλογραφίας, λοιπόν, είναι η αλληλογραφία δύο φίλων, πάνω στους οποίους πλανάται η αύρα, το άρωμα ενός έρωτα. Αυτό οι δύο τους το τήρησαν μέχρι τέλους – κι όταν λέμε «μέχρι τέλους» εννοούμε και μετά το θάνατο του Νίκου, το 1949, μέχρι το θάνατο και της Νέλλης, το 1985, η οποία υποστήριξε τον ίδιο, όταν ήταν ζωντανός, και το έργο του, μετά τον πρόωρο θάνατό του
Νίκος Μπακουνάκης, Νίκος Σκαλκώτας: Φιλία, έρωτας, μουσική και κατάθλιψη στο μεσοπολεμικό Βερολίνο, “Podcast της LIFO για βιβλία και συγγραφείς”, 28.02.2023
Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον μουσικολόγο και νομικό Κωστή Δεμερτζή για το βιβλίο «Νίκος Σκαλκώτας, Νεανικές Επιστολές» που κυκλοφορεί σε δική του επιμέλεια και σχολιασμό.
Αλέξανδρος Χαρκιολάκης, Ο Σκαλκώτας που δεν γνωρίζουμε, “Τα Νέα, Βιβλιοδρόμιο”, 24.02.2023
Τελικά όμως το βιβλίο κρίνεται από τις λέξεις που το συναποτελούν και το βιβλίο αυτό αξίζει να διαβαστεί και να κριθεί για το εξαιρετικό περιεχόμενό του.
Λαμπρινή Κουζέλη, «Σταγόνα νερού κρεμασμένη σεξέκλωνο», “Tο Βήμα, Βιβλία”, 23.12.2022
Η προσωπικότητα και η ζωή του, η απαξίωση των καινοτόμων συνθέσεών του στη μεσοπολεμική Ελλάδα, οι οικονομικές και οι ψυχολογικές δυσκολίες του και ο πρόωρος θάνατός του καθιστούν τον Νίκο Σκαλκώτα μυθιστορηματική προσωπικότητα.[…] Τώρα η έκδοσή τους, με αρχειακό φωτογραφικό υλικό, αναλυτικά πραγματολογικά και μουσικολογικά σχόλια, καθώς και επισκόπηση της σκαλκωτικής βιβλιογραφίας, συνιστά μια ελκυστική πύλη εισόδου στον κόσμο του Σκαλκώτα, προσιτή στο γενικό κοινό
Γιώργος Φλωράκης, Νίκος Κουφάκης: Ο Νίκος Σκαλκώτας στο φως των νεανικών επιστολών του, “Athens Voice”, 23.12.2022
Ο Νίκος Σκαλκώτας είναι μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της ελληνικής κλασικής μουσικής. Καθώς υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τη ζωή και τη σκέψη του, κάθε κείμενο που ρίχνει φως σε όψεις της τέχνης και της καθημερινότητάς του, είναι πολύτιμο. Πόσο μάλλον αν πρόκειται για δικά του λόγια.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΝΕΛΛΗ, 28-29/11/1925
Αγαπητή φίλη!
Έχω όλα τα ωραία σου γράμματα κοντά και απολαμβάνω διπλή μοναξιά!! Είναι ωραία πραγματικά τα όσα μου γράφεις για μένα και δεν ξέρεις πόσο χαίρομαι για τη καλή –παρ’ ολίγο να πω “υπέρ” καλ-λ-ή– καρδιά σου. Μα τι καλό κορίτσι που είσαι! Μου ’στειλες και βιβλία, όλα τόσο γρήγορα, σύντομα κ’ εγώ ο ηλίθιος μόλις προ 4 ημερών κατόρθωσα να σου στείλω τη παρτιτούρα και το πιάνο του Veracini, και μόλις απόψε (Σαββατόβραδο!) έρχομαι κοντά σου. Μα δεν ξέρεις όμως τι εύθυμος που είμαι. Σ’ όλο το δρόμο μου σφύριζα, κι αν δεν ετύχαινε μαζύ με τα χιόνια να με τριγυρίζουνε σχεδόν κρύοι άνθρωποι, ασφαλώς θα έκανα τις μεγαλύτερες τρέλλες απόψε. Έχω 6 ωρών δουλειά πίσω μου – έτσι λένε οι Γερμανοί τουλάχιστον και δεν αισθάνομαι ούτε την παραμικρή κούραση! Απεναντίας, ήλθα στο σπίτι μου και δεν βρήκα τίποτα το πιο κουραστικό απ’ το [να] ανακατέψω παληόχαρτα (και τι μάλιστα: τα γράμματά σου!), όχι μόνο δε αυτό, αλλά να πάρω και την μεγάλη απόφαση: να τα διαβάσω. Παίρνοντας δε κανείς μια τέτοια μεγάλη κ’ επικίνδυνη απόφαση δεν μπορεί παρά να φθάση και σε μιαν ανάλογη τέτοια! Στην δική μου απόφαση (ή συμπέρασμα) λοιπόν που έφθασα –μα γιατί διαβάζεις
τόσο γρήγορα Νέλλη;(!)– έχεις συ την τιμήν να πάρης ομολογουμένως ένα γνωστό σου επίθετο! Μην τρομάζεις και δεν θα φανώ με κανένα τρόπον αχάριστος! Πρόκειται περί κλασσικισμού! Και μάλιστα τέτοιου όπως στις Μουσικές του Mozart, Beethoven κ.τ.λ. Το σταθερό και ακλόνητο δηλ. ύφος! Σε διακρίνει απ’ την αρχή ως το τέλος, σε διαβεβαιώ δε όταν σε διαβάζη κανείς και ανάποδα ακόμα! Μα συ δεν ξέρεις όμως τι εύθυμος που είμαι απόψε και τι γέλια κάνω στο δωμάτιό μου μοναχός. Ο Θεός να με βοηθήση, πρόκειται σε λίγο να κοιμηθώ!
Καλή νύχτα σου. –
Κυριακή!
Μ’ εβοήθησε πραγματικά ο Θεός και κοιμήθηκα θαυμάσια. Μου φαίνεται δε ότι είδα και ωραία όνειρα, μπορείς δε να εννοήσης τι αξέγνοιαστος που είμουνα χθες το βράδυ αφού είχα και καιρό διαθέσιμο για όνειρα! Φαίνεται όμως ότι εσένα σ’ εβοήθησε διπλά η τύχη: είχα και σκοπό να γράψω ολόκληρες σελίδες στο ύφος αυτό, σήμερα τα ξέχασα όλα τα σχέδιά μου και δεν μου μένουνε παρά τα γράμματά σου κατά σειράν! –
Είναι ωραία τα όσα γράφεις για μένα να τα διαβάζη κανείς και να βλέπη πόσο μ’ αγαπούνε στην Ελλάδα. Ομολογουμένως είναι αμέτρητη η θέληση όλων εκεί κάτω και συλλογίζομαι μερικές φορές την καλωσύνη που μου είχανε [με λόγια] όλοι τους δείξη! Φαντάσου να είμουνα και Έλληνας!…
Δεν μπορεί άλλωστε να κατορθώση κανείς μια τέτοια βαρειά αγγαρεία μέσα σε δυο χρόνια, ώστε, όπως μου λες κ’ εσύ, καλό θα είτανε να περιμένω κάμποσο ακόμα για να είμαι βέβαιος πια περί της γαϊδουρινής των θέλησης και της δικής* παρόμοιας υπομονής. Εν τω μεταξύ ο κ. Νεγρεπόντης θα καλέση την Κ.τ.Ε. για συνέλευση και διάφορα συμβούλια προς ανακοίνωση του ζητήματος. Τώρα μπορεί σε τελευταία ανάγκη να χρειασθή και συλλαλητήριον να δούμε όμως αν το ζήτημα είναι ώριμο για παρουσίαση και προ παντός επιβολή! Αλήθεια αστείος είναι κι αυτός ο κόσμος! Εσένα σ’ ευχαριστώ απ’ την καρδιά μου για την ειλικρινή προθυμία σου, αν νομίζης ότι οι ενέργειές σου όμως θα φέρουνε παρόμοιο αποτέλεσμα, μην κάνης καθόλου τον κόπο για τρεξίματα κ’ ενοχλητικές παρακλήσεις! Ξόδεψε καλύτερα τον ίδιο καιρό και γράφε μου πολλά γράμματα, σε διαβεβαιώ θα είμαι πιο χαρούμενος! –
*Σ.τ.Ε. Παραλείπεται εδώ η αντωνυμία («μου» ή «σου», ή ακόμα και «μας») που θα έδειχνε τίνος «γαϊδουρινή υπομονή» εννοείται: του Σκαλκώτα, να περιμένει την υποτροφία, της Ασκητοπούλου, να μεσολαβεί προς υποψήφιους χορηγούς, ή και των δύο.